Leaseplan is eerste Nederlandse werkgever die vaccinatieplicht introduceert

Vaccinatie is op dit moment een veelbesproken onderwerp, ook onder werkgevers en werknemers. Hoewel de vaccinatiegraad in Nederland stijgt, is nog bijna een kwart van de 18-plussers niet (volledig) gevaccineerd. Nu verwacht wordt dat op korte termijn het advies om zoveel mogelijk thuis te werken zal komen te vervallen, vragen veel werkgevers zich af hoe met de terugkeer naar de werkvloer om moet worden gegaan. Vaccinatie moet vrijwillig zijn en er gelden strenge privacyregels ten aanzien van de verwerking van gezondheidsgegevens, waardoor de bewegingsruimte van werkgevers in principe beperkt is. Toch zijn er werkgevers die bijzonder voortvarend handelen.

Saamhorigheid en zorgplicht
Leasemaatschappij Leaseplan heeft alle werknemers opgeroepen om weer op kantoor te komen werken. Maar: die werknemers dienen dan wel gevaccineerd te zijn. Ongevaccineerde werknemers zijn niet welkom op de kantoren van Leaseplan. Leaseplan is hiermee (voor zover bekend) de eerste werkgever die een vaccinatieplicht voor werknemers heeft ingevoerd. Hoewel de multinational heeft aangegeven dat niet zal worden gecontroleerd of betrokkenen daadwerkelijk ‘geprikt’ zijn, is de boodschap duidelijk. Wel geeft Leaseplan aan dat sprake zal zijn van een uitzonderingsprocedure voor werknemers die wegens medische, religieuze of andere redenen niet gevaccineerd willen worden, maar wel naar het werk willen komen.

Leaseplan benadrukt het belang van saamhorigheid tussen collega’s, dat door de terugkeer naar kantoor zal toenemen. Bovendien wordt door Leaseplan gewezen op de zorgplicht die het bedrijf, net als alle werkgevers, heeft om voor een veilige en gezonde werkomgeving te zorgen.

Kritiek
Niet iedereen kijkt op deze positieve manier naar het nieuwe beleid. Vanuit vakbondshoeken wordt zeer kritisch gereageerd en wordt gewezen op de machtspositie die werkgevers ten opzichte van hun werknemers hebben en de druk die werknemers daardoor mogelijk zullen ervaren om zich te laten vaccineren. Volgens vakbond FNV zijn de grondrechten van de betrokken werknemers (het recht op privacy en het recht op lichamelijke integriteit) in het geding. Via een woordvoerder heeft VNO-NCW laten weten dat de werkgeverskoepel meent dat werkgevers de keus zouden moeten hebben om naar een vaccinatie- of testbewijs te vragen.

Complex juridisch vraagstuk
Vaccinatieplicht op de werkvloer is een complex juridisch vraagstuk, waarbij de zorgplicht van de werkgever en de grondrechten van de werknemer tegenover elkaar lijken te staan. In Nederland is geen sprake van een algemene vaccinatieplicht en het al dan niet vaccineren moet dus een vrije keus zijn. Werkgevers mogen daarom in principe geen druk uitoefenen om werknemers te bewegen om zich te laten vaccineren. Tegelijkertijd geldt dat grondrechten een ‘verticale werking’ hebben: dat wil zeggen dat zij gelden tussen overheid en burger. In de verhouding tussen werkgever en werknemer werken grondrechten in principe alleen door via de beginselen van goed werkgever- en werknemerschap. Hierbij zal een belangenafweging moeten plaatsvinden, waarbij onder meer een rol zal spelen in hoeverre de vaccinatieplicht nodig is voor de functie en of met minder vergaande maatregelen hetzelfde resultaat kan worden bereikt. In dit licht zijn de omstandigheden van het geval mede van belang: zo zal bijvoorbeeld in de zorg (met name daar waar met zeer kwetsbare doelgroepen wordt gewerkt) een vaccinatieplicht wellicht sneller te rechtvaardigen zijn.

Op grond van de huidige privacywetgeving mogen bijzondere persoonsgegevens (zoals gegevens over de gezondheid, waaronder dus ook vaccinatiestatus) van werknemers in principe niet door de werkgever worden verwerkt, tenzij hiervoor uitdrukkelijk toestemming is verleend of de wet een uitzonderingsgrond biedt. Veelal wordt aangenomen dat de mogelijkheid van toestemming niet geldt in de verhouding tussen werkgever en werknemer, vanwege de ongelijke machtsverdeling. Op dit moment biedt ook geen enkele wet een basis voor de registratie van de vaccinatiestatus van werknemers. Er is dus geen specifieke uitzonderingsgrond waarop werkgevers zich kunnen beroepen om deze gegevens te mogen verwerken. Juist dit gebrek aan specifieke regelgeving laat ruimte voor onduidelijkheid- en dus voor discussie over werkgeversbeleid als dat van Leaseplan.

Aanstaande donderdag zal FNV in gesprek gaan met het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid over deze ontwikkelingen. Wij houden u graag op de hoogte!