Zelfstandige of werknemer? | Recente ontwikkelingen omtrent de kwalificatievraag

De vraag of sprake is van een arbeidsovereenkomst of een overeenkomst van opdracht is al jarenlang een veel gevoerde discussie. De scheidslijn tussen beide varianten is niet altijd duidelijk, terwijl de fiscale, sociaalverzekeringsrechtelijke en arbeidsrechtelijke impact van de kwalificatie groot is. Zowel de wetgever als de rechter hebben geprobeerd meer duidelijkheid te verschaffen omtrent de kwalificatievraag. In dit verband wijzen wij u graag op twee recente ontwikkelingen.

Uitspraak Hoge Raad 6 november 2020
Allereerst heeft de Hoge Raad op 6 november 2020 geoordeeld dat de bedoeling van partijen bij het sluiten van een overeenkomst niet (langer) relevant is voor de kwalificatie van de tussen hen bestaande rechtsverhouding.

Een arbeidsovereenkomst is aanwezig als aan drie voorwaarden wordt voldaan, te weten (i) het (persoonlijke) verrichten van arbeid, (ii) tegen betaling van loon, (iii) waarbij sprake is van een gezagsverhouding (artikel 7:610 BW). In het klassieke arrest Groen/Schroevers uit 1997 heeft de Hoge Raad overwogen dat hierbij doorslaggevende betekenis wordt toegekend aan de partijbedoeling en de feitelijke uitvoering van de overeenkomst. De Hoge Raad komt hier nu 23 jaar later (gedeeltelijk) op terug door te oordelen dat de partijbedoeling geen rol speelt bij de kwalificatievraag. Eerst moet op basis van de zogenaamde Haviltex maatstaf worden vastgesteld welke rechten en plichten partijen zijn overeengekomen (uitleg). Dit houdt in dat niet enkel gekeken wordt naar de tekst van de overeenkomst maar ook naar de betekenis die partijen aan de overeenkomst mogen toekennen. Vervolgens moet (uitsluitend) gekeken worden of de overeenkomst de kenmerken heeft van een arbeidsovereenkomst, zoals hiervoor uiteengezet (kwalificatie).

De toekomst zal uit wijzen hoe groot de impact van dit arrest op de praktijk is. Door dit arrest zal de nadruk bij de kwalificatie van een overeenkomst in ieder geval nog meer komen te liggen op hoe partijen feitelijk uitvoering geven aan de overeenkomst. Indien partijen (te) veel leunen op de partijbedoeling bestaat een groter risico dat eerder sprake is van een arbeidsovereenkomst.

Zesde voortgangsbrief ‘Werken als zelfstandige’ d.d. 16 november 2020
Verder is op 16 november 2020 de zesde voortgangsbrief ‘Werken als zelfstandige’ verschenen. In deze brief informeert het kabinet de Tweede Kamer over de stand van zaken en de vervolgstappen ten aanzien van de maatregelen op het gebied van werken als zelfstandige.

De Wet DBA (deregulering beoordeling arbeidsrelaties) wordt vanwege de storm aan kritiek momenteel nog steeds niet gehandhaafd (tenzij sprake is van kwaadwillendheid). Verschillende voorstellen ter vervanging van deze wet, zoals de minimumbeloning en de zelfstandigenverklaring, zijn inmiddels weer ingetrokken. Alle pijlen zijn nu gericht op de webmodule die opdrachtgevers duidelijkheid en – waar mogelijk – zekerheid moet verschaffen over de kwalificatie van de arbeidsrelatie voor de loonheffingen.

Naar verwachting start op 11 januari 2021 een pilot voor de webmodule, voor een periode van ten minste zes maanden. Zodra de pilot online is kan iedereen anoniem een standaardvragenlijst doorlopen, waarna een indicatie van de arbeidsrelatie wordt gegeven:

• Opdrachtgeversverklaring: de opdracht kan buiten dienstbetrekking worden verricht
• Indicatie dienstbetrekking: er zijn sterke aanwijzingen dat sprake is van een (fictieve) dienstbetrekking.
• Geen oordeel mogelijk: op grond van de gegeven antwoorden is niet duidelijk of sprake is van werken buiten dienstbetrekking of van werken in dienstbetrekking.

Deze uitkomsten hebben tijdens de pilotfase geen juridische status. Wel kunnen opdrachtgevers de webmodule tijdens de pilotfase uiteraard gebruiken om de arbeidsrelaties met zelfstandigen te reviewen en eventueel aan te passen.

Na de pilotperiode volgt een evaluatie en kan besluitvorming over de eventuele introductie van de webmodule plaatsvinden. Naast de evaluatie van de webmodule zal dan ook worden bekeken wanneer de handhaving (gefaseerd) wordt opgestart. Op z’n vroegst is dat 1 oktober 2021.

Tot slot
De afbakening tussen de arbeidsovereenkomst en de overeenkomst van opdracht is niet altijd helder. Wij wachten de verdere maatregelen en ontwikkelingen op dit gebied af. Uiteraard helpen wij u in de tussentijd graag met eventuele kwalificatievragen.